بهلول بهجت افندیبهجت افندی، بهلول، فقیه ، مورخ و فیلسوف قرن سیزدهم و چهاردهم است. ۱ - مشخصاتبه گفته خود او، نسبش به ابوایّوب انصاری صحابی مشهور می‌رسد. در ۱۲۸۸، در زنگی زور، از نواحی قره باغ ارمنستان ، متولد شد؛ در همان‌جا به تحصیل علم پرداخت، نزد پدر خود، قاضی محمد سعادت ، و شیخ نجیب الله زنگی زوری فقه آموخت؛ علوم عقلی را نزد شیخ محمد قاضی زاده تحصیل کرد، و در عرفان و طریقت شاگرد سراج الدین نقشبندی بود. بهجت افندی سفرهایی به بلاد مختلف، از جمله استانبول ، مصر ، بغداد ، ایران و بخارا کرد. هرچند زمان این سفرها و قصد وی از سفرها بر ما معلوم نیست، همین قدر می‌دانیم که وی در استانبول از شیخ الاسلام آن‌جا سیدابوالهدی صیّادی رفاعی، و نیز از پدر خود اجازه روایت اخذ کرده است. [۱]
بهلول بهجت افندی، تشریح و محاکمه در تاریخ آل محمد علیهم‌السلام، ج۱، ص۱۸ـ۱۹، ترجمه میرزامهدی ادیب، تهران (۱۳۶۱ ش).
وی پس از پایان تحصیلات در زنگی زور، به قضاوت و تدریس و تألیف پرداخت و کسان زیادی از محضر درس او استفاده علمی کردند. [۲]
بهلول بهجت افندی، تشریح و محاکمه در تاریخ آل محمد علیهم‌السلام، ج۱، ص۷۳، ترجمه میرزامهدی ادیب، تهران (۱۳۶۱ ش).
او عالمی آزاداندیش بود و ازاین‌رو از مذهب قبلی خود که حنفی بود برگشت و به مذهب شافعی گروید. تألیفات او نیز دلیل بر آزاداندیشی اوست. آیت الله شهاب الدین مرعشی ، مرجع تقلید معاصر شیعه (متوفی ۱۳۶۹ ش) با وی در همدان و تبریز ملاقات کرده، و او را در مناظرات توانا می‌دانست، و لذا به درخواست بهجت افندی، اجازه روایت کتب اخبار شیعه را به او داد، و خود از وی اجازه مفصّلی برای روایت کتابهای حدیث عامّه دریافت کرد. [۳]
بهلول بهجت افندی، تشریح و محاکمه در تاریخ آل محمد علیهم‌السلام، ج۱، ص۱۸، ترجمه میرزامهدی ادیب، تهران (۱۳۶۱ ش).
۲ - تالیفاتمهمترین نوشته بهجت افندی، تشریح و محاکمه در تاریخ آل محمد است که به «تاریخ آل محمد» هم معروف است. علامه امینی [۴]
عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج۱، ص۱۴۹، ج ۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
این کتاب را از «حسنات دهر» شمرده است.
اصل این کتاب به زبان ترکی است که میرزامهدی ادیب تبریزی به فارسی برگردانده و سپس م یرزاعلی قمشه ای به عربی ترجمه کرده است. [۵]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۳، ص۲۱۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳ /۱۹۸۳.
ترجمه فارسی این کتاب با مقدّمه و تعلیقات سیدمحمود طالقانی (متوفی ۱۳۵۸ ش) مکرّراً چاپ شده است. آثار دیگر او عبارت‌اند از: کتاب مأه یوم یا صد روز در گزارش جنگ صفّین ؛ کتاب حُجربن عدی ، در زندگی و شهادت حجر به صورت منظوم؛ آثار آذربایجان دارای بخشهای ادبی، تاریخی و جغرافیایی. رساله دیگر او در ذکر افرادی از علمای عامه است که قضیه سوزاندن درِ خانه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را روایت کرده اند (این رساله را به خواهش آیت الله مرعشی نوشت)؛ رساله ای در اعراب کلمه توحید ؛ کتابی در شرح مسلک دموکراسی و مسالک دیگر؛ حاشیه بر تفسیر بیضاوی ؛ الودود و النقود در مناظرات؛ رساله در طریقت نقشبندی. ۳ - درگذشتبهجت افندی در ۱۳۵۰ درگذشت، ولی بنابر نقل برخی، وی را به قتل رساندند. [۶]
بهلول بهجت افندی، تشریح و محاکمه در تاریخ آل محمد علیهم‌السلام، ج۱، ص۱۹، ترجمه میرزامهدی ادیب، تهران (۱۳۶۱ ش).
[۷]
عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج۱، ص۱۴۹، ج ۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۴ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳ /۱۹۸۳. (۲) عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج ۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷. (۳) بهلول بهجت افندی، تشریح و محاکمه در تاریخ آل محمد علیهم‌السلام، ترجمه میرزامهدی ادیب، تهران (۱۳۶۱ ش). ۵ - پانویس
۶ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهجت افندی»، شماره۲۲۲۴. |